Wij geloven dat een beter belastingstelsel de hoeksteen kan zijn van een welvarend Nederland waarin iedereen een plek heeft. Maar dan is wel een flinke herziening nodig. Wij stellen voor om in plaats van inkomensondersteuning aan specifieke groepen (bijstand, AOW, toeslagen, heffingskortingen, kindregelingen, etc.) te geven, een negatieve inkomstenbelasting in te voeren.
Effectief komt dit maandelijks neer op een toeslag/belastingkorting van €600-€1200 per volwassene en €300 per kind. Dat zou in één klap alle armoede in Nederland uitroeien, ervoor zorgen dat werken echt loont, een spectaculaire versimpeling van onze sociale zekerheid tot gevolg hebben en de weg plaveien naar een toekomstbestendige maatschappij. In de paragrafen hieronder zullen we deze voordelen uitlichten.
Einde aan armoede
Ten eerste groeien in Nederland ruim 400.000 kinderen op in armoede. Vaak gaan hun ouders er door bijstand, allerlei toeslagen en legio kwijtscheldingen nauwelijks op vooruit als zij een baan met het minimumloon accepteren. Aan de slag gaan als zzp’er levert nauwelijks extra geld en een hele hoop extra rompslomp met het UWV op. Daarom blijven ze maar op de bank zitten en wordt hun situatie steeds uitzichtlozer. Een neerwaartse spiraal is het gevolg.
Hoe Moedig Voorwaarts armoede uit zou roeien, laat zich het best aan de hand van een aantal voorbeeldsituaties uitleggen. Daarom zullen we nu achtereenvolgens een alleenstaande in de bijstand, een gezin met 2 volwassenen in de bijstand en 1 kind en een alleenstaande ouder met twee kinderen die het minimumloon verdient, bespreken.
De hoogte van het basisinkomen per huishouden is €600 plus €600 per volwassene plus €300 per kind. Een alleenstaande zonder kind krijgt dus €600+€600+€0=€1200 per maand als basisinkomen. Bijstand en toeslagen vallen weg, dus een niet-werkende heeft €1200 per maand te besteden. Dat is ruim meer dan de door het Sociaal Cultureel Planbureau gestelde armoedegrens van €1061 per maand. Voor het gezin met 2 volwassenen in de bijstand en 1 kind is de hoogte van het basisinkomen €600+(2x€600)+€300= €2100. De armoedegrens voor een dergelijk gezin ligt volgens het SCP op €1770 per maand. Ook deze gezinssamenstelling kan dus onmogelijk nog in armoede verkeren.
Tot slot een voorbeeld met een werkende kostwinner. Een alleenstaande ouder met twee kinderen die het minimumloon verdient, krijgt €600+€600+€300+€300= €1800 per maand aan basisinkomen. Daar bovenop verdient deze ouder netto nog €968 per maand aan nettoloon. De totale inkomsten van deze ouder zijn onder het nieuwe regime dus circa €2750 per maand. De kinderopvangtoeslag valt wel weg, dus deze ouder kan nu zelf de afweging maken tussen werk en zorg voor de kinderen en heeft daar ook de financiële vrijheid voor. Van armoede is in de verste verte geen sprake: het SCP legt de armoedegrens voor een alleenstaande ouder met 2 kinderen op €1600 per maand.
Werken moet lonen
Ten tweede gaan bijstandsgerechtigden er in het huidige stelsel nauwelijks op vooruit als ze betaald werk accepteren. Dat komt omdat ze dan hun uitkering moeten inleveren. Vergelijk dat gegeven eens met de situatie hierboven.
Als je bedenkt dat de zowel de bijstandsgerechtigden als de werkenden in de huidige situatie ruwweg €100 per maand onder de armoedegrens zitten, is het verschil in uitkomst zeer opvallend. Niet-werkenden zitten voor invoering van Moedigvoorwaarts vlak onder de armoedegrens en erna vlak erboven. Werkenden die het minimumloon verdienen zitten nu ook vaak vlak onder de armoedegrens, maar na invoering van het basisinkomen zitten ze er ruim €1000 boven! In ons plan gaan alle lage inkomens er op vooruit, maar de ‘werkende armen’ gaan er veel meer op vooruit dan de ‘niet-werkende armen’. Wij vinden namelijk dat ook voor lagere inkomens werken moet lonen.
Een toekomstbestendige maatschappij
Ten derde staan de middeninkomens onder druk. Globalisering en automatisering resulteren in ongeëvenaarde rijkdom voor de happy few en stagnerende salarissen of werkloosheid voor de rest. Computers zullen in de nabije toekomst het werk van administratieve medewerkers, chauffeurs en zelfs radiologen tegen een fractie van de kosten veel beter kunnen uitvoeren. Volgens de wetten van de markt zal dit massawerkloosheid en hongerloontjes tot gevolg hebben. In de vorm van schijnzelfstandigheid, beperkte salarisgroei en groeiende ongelijkheid zien we de voortekenen nu al.
Maar automatisering hoeft geen doembeeld te zijn: als robots en software een groot deel van ons werk overnemen, hebben wij mensen meer vrije tijd! Die kunnen we op allerlei nuttige en leuke manieren besteden, van vrijwilligerswerk tot boswandelingen tot het opzetten van bedrijfjes. Het probleem is alleen dat we werk en inkomen aan elkaar gekoppeld hebben. In onze maatschappij hoor je betaald werk te doen of daarnaar op zoek te zijn, anders krijg je geen inkomen.
Dan is automatisering plotseling wel een probleem… En een aardig groot probleem ook: Deloitte heeft in een onderzoek de conservatieve schatting gedaan dat binnen 20 jaar in Nederland 2 tot 3 miljoen banen worden weg geautomatiseerd. Dat is ruim 30% van de beroepsbevolking. De mensen die worden ingehaald door software zullen wat anders moeten gaan doen. Wat dat is, moet iedereen voor zichzelf bepalen.
Juist daarom is het van groot belang om nu al te beginnen met het invoeren van een basisinkomen. Zodat mensen die hun betaalde baan kwijt raken niet bang hoeven te zijn dat er geen brood meer op de plank komt. Zodat ze in alle rust en vrijheid kunnen bedenken of ze (weer) willen studeren, vrijwilligerswerk doen, voor zichzelf beginnen of op een andere manier op zoek gaan naar geluk. Zodat de maatschappij van de toekomst er één wordt van autonome, gelijkwaardige en vrije burgers.
Versimpeling van de sociale zekerheid
Tot slot zijn onze sociale zekerheid en belastingstelsel in de loop der jaren waanzinnig complex geworden. Huurtoeslag, zorgtoeslag, kinderopvangtoeslag, kindgebonden budget en 8 verschillende heffingskortingen: de gemiddelde burger begrijpt er helemaal niets meer van. En zelfs als ze allemaal uit elkaar kunt houden, is het doorgronden van afzonderlijke regelingen nog pittig. Zo kent de kinderopvangtoeslag bijvoorbeeld niet minder dan 69 schijven met bijbehorende tarieven.
Hoewel de extra kosten van het handhaven van een dergelijk systeem en de grijze haren die belastingplichtigen er eind maart bijkrijgen vervelend zijn, is dat niet de voornaamste reden om iets aan de complexiteit van ons sociale zekerheidsstelsel te doen. Veel schrijnender is dat mensen die steun het hardst nodig hebben, die vaak niet krijgen omdat ze verdrinken in het moeras van regelingen die voorhanden zijn.
Dat is onnodig leed: met een basisinkomen kunnen alle toeslagen en heffingskortingen komen te vervallen. Dan krijgt iedereen zonder bureaucratische rompslomp wat hij of zij nodig heeft. Het leven is te kort om formulieren in te vullen.